Wysychamy. Susza w Polsce jest faktem.7 min read

W marcu opady deszczu były najniższe w okresie ostatnich 30 lat. Susza w Polsce przestaje być tematem tabu. Wisłę można w Warszawie przejść od brzegu do brzegu korytem. Pożar w Biebrzańskim Parku Narodowym objął około sześciu tysięcy hektarów lasu, bagiennych łąk, torfowisk i trzcinowisk.

Susza w 2020 roku może być największa od 100 lat.

I chociaż możemy mówić o tym, że to co dla nas najbardziej odczuwalne i o czym mówi się w każdym możliwym artykule, czyli cenach żywności, które przez pandemię mogą być niższe, nie zmienia to faktu, że sytuacja wodna Polski jest po prostu dramatycznie zła.

Powody

Jak podają Wody Polskie, na obszarze całego kraju opady stanowiły 67 proc. średniej wieloletniej, a miejscami nawet jedynie 40 proc. Ale nie tylko mniejsza liczba opadów jest przyczyną suszy, jest to także ich zmieniający się charakter – bo chociaż roczna suma opadów w 2019 roku co prawda nie odbiegała od średniej z wielolecia, to jednak nie są sobie równe. Obecnie mamy do czynienia z deszczami nawalnymi i miejscowymi, a to oznacza, że wody nie wsiąkają w glebę w wystarczającym stopniu, tylko spływają po powierzchni. Dodatkowo, to już kolejny rok kiedy w Polsce nie mamy pokrywy śnieżnej. Powoli topniejący śnieg jest niezbędny do zasilenia w wodę gleby, rzek i wód podziemnych. O tym, dlaczego to takie ważne pisałam u Re:view tutaj.

Susza a miasto

Można by rzec, że no okej, mamy problem, ale przecież susza to problem rolników, a nie kogoś, kto mieszka w mieście. Otóż nie.

W Polsce w miastach mieszka ponad 60% ludzi. To metropolie są miejscami, do których ciągną nowi mieszkańcy. Miasta rozrastają się i próbują pomieścić wszystkich nowych lokatorów. Niekontrolowany rozrost to najczęściej suburbia, czyli rozlewanie się miast. Podmiejskie dzielnice kuszą „byciem blisko natury” oraz „bliskością centrum”, a w efekcie uzależniają od samochodu, stymulują budowę nieekonomicznej infrastruktury i degradują środowisko (suburbia odpowiedzialne są za znacznie większą emisję CO2 na mieszkańca). W ten sposób rozrasta się miejska wyspa ciepła, czyli obszar o podwyższonej temperaturze. A jak łatwo się domyślić, wyższa temperatura to także wzmocnione wysuszenie terenu.

 

Efekty

Brak wody w mieście potęguje także skuteczne betonowanie wszelkich możliwych przestrzeni, w tym wybitnie tych „rewitalizowanych”. Jak podkreślał Jan Mencwel, prezes Fundacji Miasto jest nasze, taką spektakularną przemianę przeszło wiele, polskich miast.

Pozbycie się drzew i trawników i zastąpienie ich połaciami bruku to nic innego, jak recepta na całkowite zniechęcenie mieszkańców do korzystania z takiej „patelni”. Środowiskowo to także uniemożliwienie jakiejkolwiek retencji wody, czyli zdolności magazynowania jej. Taka betonowa przestrzeń to też wielka powierzchnia, po której woda jedynie co może zrobić, to spłynąć. A im więcej takich miejsc, tym więcej „zrzucanej wody”, która trafia wprost do kanalizacji. Kilka takich „odnowionych przestrzeni” i system staje się niewydolny. Zwłaszcza, jeśli mamy do czynienia z deszczami nawalnymi. A te, jak wiadomo, zawdzięczamy kryzysowi klimatycznemu.

Wycinka drzew to także rezygnacja z cienia, który dają. Nie pomoże multimedialna fontanna na środku rynku, czy designerskie ławki (oczywiście bez oparć), jeśli zafundujemy mieszkańcom przestrzeń nie do przebywania. A taką jest ta bez skrawka zieleni. Przypominam, że o wartości terenów zielonych pisałam tutaj.

Takie nieracjonalne planowanie przestrzenne to równia pochyła dla klimatu, a tym samym jakości życia mieszkańców. W gorącym mieście o wiele trudniej się żyje. Najtrudniejszą sytuację mają niestety osoby starsze, których organizmy nie są w stanie znieść wyższych temperatur. Susza niestety uderzy głownie w nich. W 2019 roku rekordowe fale upałów w czerwcu i lipcu spowodowały śmierć 1435 osób we Francji. Jeśli weźmiemy pod uwagę, jak bardzo to obciąża także służbę zdrowia oraz fakt, że żyjemy w starzejącym się społeczeństwie, problem robi się jeszcze większy.

 

Lekcje do odrobienia

Pieniądze łatwo wydane na szybkie modernizacje bez perspektywicznego myślenia zaczynają odbijać się włodarzom czkawką. Dofinansowania tak chętnie stymulujące wycinki wszystkiego co zielone pod ścieżki rowerowe czy rewitalizacje oficjalnie zaczynają być hejtowane wprost przez mieszkańców.

Sama z resztą chciałabym pojechać do każdego takiego samorządu i zrobić scenę z Magdy Gessler, pytając się „dlaczego Wy trujecie ludzi?!”

Trochę późno przychodzi nam moment refleksji, że przez lata w Polsce zaniedbywano gospodarkę wodną i wcale nie mówiono o konieczności inwestycji w zakresie przeciwdziałania skutkom suszy

Coż zrobić?

Ja oczywiście jestem zwolenniczką edukowania i uświadamiania. W oddolnym działaniu i mówieniu głośnego „NIE” gdy widzimy bezsensowne decyzje włodarzy drzemie ogromna siła. Dlatego tak ważne jest, by walczyć o zieleń w mieście.

Jak wspominał ostatnio Kamil Wyszkowski z Global Compact Network Poland na spotkaniu w Klubie Jagiellońskim, zaczynamy podchodzić do tematu suszy coraz poważniej. By poprawiać standardy nowych budynków opracowywany jest Pakt Architektoniczno-Urbanistyczny, który będzie zawierać zalecenia dla deweloperów by nowe budynki powstawały w nurcie o wiele większego zrównoważenia. Wśród zaleceń znajdziemy między innymi zarządzanie wodą szarą, tworzenie terenów zieleni i oczek wodnych. Przełomowym krokiem może stać się pomysł likwidacji miejsc parkingowych, na miejscu których mają pojawić się drzewa.

 

Dla terenów zurbanizowanych ogromną rolę odgrywa cała infrastruktura zielona. Dlatego tak cieszy pewien odwrotny trend, który zaczyna być widzialny na horyzoncie. Z racji, że inicjatywy nie opierające się o OZE i pro-ekologiczne rozwiązania po prostu przestają być finansowane, miasta zaczynają inaczej myśleć o swoim kapitale przestrzennym. Chociaż wciąż niewiele jest takich działań, to jednak Bydgoszcz wydała swój katalog wytycznych i rozwiązań zielono – niebieskiej infrastruktury, a coraz więcej miast obliguje się do tego, żeby dofinansowywać zbieranie deszczówki czy wprowadzać podatek od jej zrzutu.

Kopiuj, adaptuj do potrzeb, zachowaj

Dzięki rozpowszechnianiu wiedzy o tym, że w mieście tak istotną rolę pełni zieleń możliwe jest coraz szersze wdrażanie rozwiązań. By nasze miasta stały się odporne na zmiany klimatu konieczne jest wrdażanie rozwiązań takich jak łąki kwietne, ogrody miododajne czy ogrody deszczowe, muldy i oczka wodne. Wszystko to poprawia retencję, ale także zwiększa bioróżnorodność.

Chociaż wiele zależy od włodarzy miejskich, całkiem sporo możemy zrobić też na własną rękę. Mając balkon lub ogórdek, uczyńmy go zielonym. Stawiajmy na rośliny inne niż zwyczajna trawa i tuje! Jeśli mieszkamy we wspólnocie mieszkaniowej, spróbujmy wprowadzić na naszym terenie (a nawet na dachu) łąki. Inwestujmy czas w to, co dzieje się w naszej okolicy. Wyrażajmy opinię w budżetach obywatelskich, głosowaniach. No i edukujmy się nawzajem. Czasem metoda głuchego telefonu jest nadzwyczaj skuteczna!